زعفران
طلای سرخ سرزمین پارس
برای تولید یک کیلوگرم زعفران ۱۵۰.۰۰۰ گل زعفران لازم است، چرا که محصولات حاصل از این گیاه گرانبها بازاری پرهیاهو شبیه آنچه در سنگهای گرانبها یا مخدرات میبینیم، دارند. نابسامانیهایی مانند جایگزینهای ارزان قیمت، برچسبگذاری یا برندسازی نادرست و محمولههای دستکاری شده در بازار این محصول دیده میشوند. میتوان گفت به دلیل هیاهوی بازار، جنگی بر سر آینده این طلای سرخ در راه است.
چرا زعفران گران است؟
شاید دلیل اصلی این اتفاقات این است که برداشت زعفران کار دشواریست و نیاز به نیروی کار خاصی دارد. زعفران از معدود محصولات کشاورزی است، که به دلیل ظرافت مورد نیاز، هرگز از تجهیزات خودکار در برداشت آن بهره گرفته نشده است. با این وجود که شاید روزی چنین دستگاهی اختراع شود، تصور اینکه یک ماشین بتواند گل ظریف این گیاه را به آرامی و ظرافت دست انسان لمس کند، دشوار است. تخمین زده میشود که حدودا ۴ ساعت نیروی کار برای تولید یک کیلوگرم زعفران لازم است. برداشت زعفران در زمان خاصی از روز و سال باید انجام شود که این خود به دشواری برداشت آن میافزاید. گلهای زعفران در پاییز میرویند و بهترین زمان برداشت آن بعد از تبخیر شدن شبنم صبحگاهی است که این امر به نوبه خود، کار برداشتکنندگان زعفران را دشوار میکند.
مسئله دیگر در کشت زعفران محل کشت آن است.
یش از این کمتر آبوهوایی شرایط مناسب رشد زعفران را داشت اما امروزه طرفداران جسور این گیاه سعی کردهاند که تقریبا آن را در همه جای دنیا کشت کنند که البته در برخی مناطق بیشتر از دیگر مناطق موفقیت داشتهاند. جالب اینکه تغییرات آبوهوایی، نقشه مناطق کشت زعفران را تغییر داده است بطوریکه بسیاری از مکانهایی که پیش از این محل کشت زعفران بودهاند، از بین رفتهاند. اما ایران همچنان بزرگترین تولیدکننده زعفران دنیا با تولید بیش از 90 درصد از نیاز جهانی است. تشکیلات غذا و کشاورزی سازمان ملل، مناطقی از ایران، هندوستان و نیز افغانستان را به عنوان «سیستمهای میراثی مهم کشاورزی جهانی» نامگذاری کردهاست. این نامگذاری به معنای آمیختگی این مناطق کشاورزی با انسجام و فرهنگ جامعه است.
با این حال، کشاورزان دیگر مناطق دنیا هم به کشت زعفران روی آوردند و شانس خود را در این زمینه امتحان کردهاند. حتی در شمالی ترین مناطق دنیا مانند کانادا. در دیگر نقاط دنیا مانند نیوزلند، انگلستان، ایتالیا و هلند هم فعالیتهایی در زمینه کشت زعفران در سالهای اخیر شروع شده است.
اما چه چیز باعث علاقه هزاره جدید به کشت زعفران در خارج از حوزههای کشت سنتی آن شدهاست؟ مسلما بخشی از این جدال به دلیل قیمت بسیار بالای این گیاه به ازای هر واحد وزنی است. اما حضور نیروهای دیگری در این بازی باعث شده اند تا کشت این گیاه، با جدیت بیشتری در مناطقی که زعفران خاستگاه اجتماعی و یا فرهنگی ویژهای در ارتباط با کاربردهای آن در آشپزی، هنر و مذهب ندارد، پیگیری شود.
جذابیت کشت زعفران بومی فقط بخاطر در اختیار داشتن گیاه بینظیری که به عنوان ادویه و چاشنی غذا مورد استفاده قرار میگیرد، نیست، بلکه مهمترین عامل در افزایش تقاضا برای زعفران، کاربردهای این گیاه در پزشکی است. طرفداران این گیاه براساس نتایج مطالعاتی که تا به امروز صورت گرفته است معتقدند، تاثیر زعفران بر روی کاهش وزن، درمان اختلال آلزایمر و نیز درمان اختلال کم توجهی-بیش فعالی چشمگیر است.
طبق مطالعات مرکز گزارشات پژوهشی بازار (Market Research Reports) در آلبانی نیویورک، انتظار میرود تا سال ۲۰۲۵، بازار استفاده از قرصها و کپسولهای زعفران به عنوان مکمل غذایی برای مصرف کنندگانی که علاقه به استفاده از جایگزین های طبیعی محصولات شیمیایی دارند، رشد چشمگیری دربرداشته باشد. از طرفی کرمهای شب و روز زعفران و همچنین روغنهای ماساژی که عطر زعفران را به همراه دارند در جنوب شرق آسیا بسیار پرطرفدارند.
در نهایت اینکه زعفران میتواند جنبه درمانی داشته باشد یا خیر هنوز نیاز به تحقیقات بیشتری دارد، اما حقیقت این است که زعفران برای کسانی که تجربه استفاده از آن را دارند، به عنوان ملکه ادویهها شناخته میشده و شناخته نیز خواهد شد.